نگاهی به آداب و تاثیرات در سفر به خانه خدا

سفر معنوی حج, از جهاتی شبیه سفر مرگ و ورود بر بساط قرب خداوند است.
در آوردن لباس معمول و پوشیدن دو قطعه ساده لباس سفید و دور کردن زیور ها و تعلقات و دلبستگی و جدا شدن از خانواده و فامیل و همه عزیزان, یادآور سفر مرگ و لقاء الله است. در واقع قطع امید از بازگشت به معنای قطع رابطه با دلبستگی ها و وابستگی ها و اموری است که انسان را اسیر و گرفتار خود می سازد و بال پرواز و عروج معنوی و روحی او را می شکند.
یکى دیگر از عبادتهاى بزرگ اسلامى «حج» است. حج یک عبادت دسته جمعى است که هر سال در روزهاى معینى در سرزمینى تاریخى و باشکوه انجام مى‏گیرد. ین نوع عبادت علاوه بر این که پیوند استوارى میان بنده و خدا به وجود مى‏آورد، مى‏تواند از جهات گوناگونى مبدأ اثرات سودمند و ارزنده‏اى در اجتماع اسلامى باشد؛ زیرا:
اولا: یک چنین عبادت دسته جمعى که با تجرد کامل و وارستگى مطلق، تنها با پوشیدن دو قطعه پارچه ساده آغاز مى‏گردد، نشانه مساوات بندگان الهى در پیشگاه اوست و این یکى از آمال بزرگ انسانى است که روزى انسانهاى جهان عوامل برتریهاى موهوم را مانند نژاد، رنگ و ثروت را کنار گذارده، همگى خود را در برابر خدا مساوى و برابر بدانند. عمل حج از عبادتهایى است که به این هدف تحقق مى‏بخشد و موجب مى‏شود که افراد با ایمان امتیازات اجتماعى را وسیله برترى خود ندانند.
ثانیا: چنین اجتماع عظیمى که اعضاى آن را نمایندگان واقعى ملتهاى مسلمان جهان تشکیل مى‏دهد، کنگره بزرگ سالانه مسلمانان دنیا محسوب مى‏گردد که در هر سال در این سرزمین مقدس برگزار مى‏شود. پس سفر حج, تمرین برای سفر مرگ و آماده شدن برای حضور در محضر حق تعالی است. سفرحج به معنای بریدن از همه چیز و پیوستن به خداوند است. سفرحج, مبازره با روز مرگ و بیرون آمدن از لاک عادت ها و خودبینی و خودپرستی است. اگر سفر روحانی حج را با قطع امید به بازگشت یا برای مثال با خرید و فروش فیش حج آغاز نمائیم, دیگر دل مشغولی و نگرانی نسبت به آنچه ترک کرده ایم و در وطن و خانه و محل کار جا گذاشته برای ما به وجود نمی آید و همه توجه ما به حج و اعمال آن و اسرار آن است. رشد اخلاقی: اثر دیگر حج این است که بر اخلاق انسان و رشد آن تأثیر بسزایی دارد؛ از یک طرف، با ممنوعیت جدل و ناسزاگویی و... انسان را تمرین می دهد که برای همیشه از رذائل اخلاقی زبانی دوری جوید و از طرف دیگر، با ایجاد خشوع قلبی و تواضع درونی، تکبر و غرور و خود خواهی را که محور و عامل بسیاری از گناهان و رذائل اخلاقی است، از انسان دور می سازد.

به راستی اگر انسان لباس فاخر خود را کنار گذاشت و همرنگ جماعت و جمعیت حاجیان خداجو شد و در عرفات بر خاک نشست و خاک نشین گردید و در سعی بین صفا و مروه هروله کنان سنگینی ظاهر و با تبختر راه رفتن را گنار گذاشت و با حلق سَرْ از زلف و زیبایی خود که دستاورد موی سر است، گذشت و با ترک نگاه به آیینه از آرایش صورت غافل گشت و با همه مردم یک رنگ و اتصال به توحید و مبدأ هستی و یاد خدا، باعث آرامش روحی و روانی انسان می شود

یک صدا شد، تکبر و غرور را نیز کنار خواهد گذاشت.

درباره خشوع قلبی، حضرت رضا علیه السلام فرمود: «إِنَّمَا أُمِرُوا بِالْإِحْرَامِ لِیَخْشَعُوا قَبْلَ دُخُولِهِمْ حَرَمَ اللَّهِ؛ همانا [مردم] به پوشیدن لباس احرام [در آغاز اعمال حج] امر شده اند تا قبل از ورود به حرم الهی خاشع شوند.»

و درباره تواضع آفرینی حج، حضرت امیر مؤمنان علی علیه السلام چنین فرمود: «وَ فَرَضَ عَلَیْکُمْ حَجَّ بَیْتِهِ الْحَرَامِ الَّذِی جَعَلَهُ قِبْلَةً لِلْأَنَامِ ... وَ جَعَلَهُ سُبْحَانَهُ عَلَامَةً لِتَوَاضُعِهِمْ لِعَظَمَتِهِ وَ إِذْعَانِهِمْ لِعِزَّتِهِ؛ خداوند حج بیت الحرام را که قبله مردم قرار داده، بر شما واجب کرد ... و آن را علامت تواضع مردم در مقابل عظمت خداوند و باور عزّت خداوند توسط مردم قرار داد.»

و درباره تکبر زدایی اعمال حج، حضرت صادق علیه السلام فرمود: «مَا مِنْ بُقْعَةٍ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی مِنَ الْمَسْعَی لِأَنَّهُ یُذِلُّ فِیهِ کُلَّ جَبَّارٍ؛ هیچ بقعه ای محبوب تر از محل سعی [بین صفا و مروه] در نزد خدا نیست؛ چرا که در آنجا هر متکبر [مغروری] را خوار می کند.» و مخصوصا در هنگام هروله که در هر دور در بخشی از مسعی مستحب است، به خوبی هیبت و غرور متکبران و تبختر مغروران می شکند.

7. دوری از دنیا: از دیگر آثار اخلاقی و روانی حج، دنیا گریزی است؛ همان دنیایی که محبت آن عامل تمام خطاها و گناهان است. حجّ خانه خدا می تواند محبت به دنیا و زرق و برق آن را کمرنگ و یا زائل کند.

بالاترین لذت و کمال در بریدن از غیر خداوند و توجه کامل به او است. موضوعی که آرزوی اولیای الهی و بندگان خاص خداوند است. چنانچه امیرالمومنان علی علیه السلام و فرزندان گرامی او در مناجات شعبانیه این آرزو را چنین ابراز کرده و بر زبان آورده اند: «الهی هب لی کمال الانقطاع الیک؛ خدای من نهایت بریدن از غیر خود و پیوستن به خودت را روزی ام کن». هم خیرات و برکات و لذت ها کمالات در بریدن از غیر خداوند و پیوستن به او این است که این امر دارای مراتب بسیاری است و مرتبه کامل آن از آن معصومین (علیهم السلام) به ویژه محمد و آل محمد (علیهم السلام) می باشد و سفر حج زمینه ساز چنین گسستن و چنان پیوستنی است.
اولین گام در آمادگی برای انجام کارو عملی شناخت آن عمل و آگاهی از محتوا و ارزش و اهمیت آن است . انسان بدون این شناخت هر چند به طور اجمال و سر بسته نمی تواند به درستی و به صورت کامل خود را برای انجام آن مهیا سازد .
امام علی (علیه السلام) در بیانی بسیار زیبا و دلنشین فلسفه وجوب این دشواری‌ها را این‌گونه بیان می‌دارند:
"آیا مشاهده نمى‏کنید که همانا خداوند سبحان، انسان‏هاى پیشین از آدم (علیه السّلام) تا آیندگان این جهان را با سنگ‏هایى در مکّه آزمایش کرد که نه زیان مى‏رسانند، و نه نفعى دارند، نه مى‏بینند، و نه مى‏شنوند؟ این سنگ‏ها را خانه محترم خود قرار داده و آن را عامل پایدارى مردم گردانید. سپس کعبه را در سنگلاخ‏ترین مکان‏ها، بى‏گیاه‏ترین زمین‏ها، و کم فاصله‏ترین درّه‏ها، در میان کوه‏هاى خشن، سنگریزه‏هاى فراوان، و چشمه‏هاى کم آب، و آبادى‏هاى از هم دور قرار داد، که نه شتر، نه اسب و گاو و گوسفند، هیچ کدام در آن سرزمین آسایش ندارند.سپس آدم (علیه السلام) و فرزندانش را فرمان داد که به سوى کعبه برگردند، و آن را مرکز اجتماع و سر منزل مقصود و باراندازشان گردانند، تا مردم با عشق قلب‏ها، به سرعت از میان فلات و دشت‏هاى دور، و از درون شهرها، روستاها، درّه‏هاى عمیق، و جزایر از هم پراکنده دریاها به مکّه روى آورند، شانه‏ هاى خود را بجنبانند، و گرداگرد کعبه لا اله الا اللّه بر زبان جارى سازند، و جهت حج در اطراف خانه طواف کنند، و با موهاى آشفته، و بدن‏هاى پر گرد و غبار در حرکت باشند. لباس‏هاى خود را که نشانه شخصیّت هر فرد است درآورند، و با اصلاح نکردن موهاى سر، قیافه خود را تغییر دهند، که آزمونى بزرگ، و امتحانى سخت، و آزمایشى آشکار است براى پاکسازى و خالص شدن، که خداوند آن را سبب رحمت و رسیدن به بهشت قرار داد.اگر خداوند خانه محترمش، و مکان‏هاى انجام مراسم حج را، در میان باغ‏ها و نهرها، و سرزمین‏هاى سبز و هموار، و پردرخت و میوه، مناطقى آباد و داراى خانه‏ها و کاخ‏هاى بسیار، و آبادى‏هاى به هم پیوسته، در میان گندمزارها و باغات خرّم و پر از گل و گیاه، داراى مناظرى زیبا و پر آب، در وسط باغستانى شادى آفرین، و جادّه‏هاى آباد قرار مى‏داد، به همان اندازه که آزمایش ساده بود، پاداش نیز سبک‏تر مى‏شد.حج، برای مردمیکه مفهوم حقیقی آن را دریابند، نوری است که می تواند جوانب تاریک حیات راروشن کند. حج قبل از این که یک امر عقیدتی یا دستور مذهبی یا سنت الهیباشد یک فرمان آموزشی و تربیتی و یک عامل بسیار مؤثر و مهم برای تحرک درهمه شؤون وجود است.خداوند مهربان به بنده با اخلاص و عبد ارجمندش ابراهیم(علیه السلام) دستور داد تا مردم را برای طواف آن حریم بخواند، باشد که ازاین فیض عظیم الهی بهره گرفته و سود بی نهایت برند.خانه خدا یک آزمایشگاهاست و باید از اولین نفر زائر تا آخرین فردشان در این مرکز معنوی آزمایششوند.این خانه از سنگ های سیاه بی آلایش، بدون زینت و نقش و نگار بنا شده،تا از طریق به جا آوردن اعمال ظاهر و باطن و انجام مناسکش، مردم از کششهای مادی غلط و جاذبه های شیطانی رها شوند.قرار داشتن خانه حق در دامنهکوه ها، سراشیب دره ها، کنار بیابان داغ و سوزان و صحرایی بدون آب و علف ودر میان ریگزار و سنگستان، خود یکی از اسرار است و شاید سرّ آن این باشدکه مردم را با جلب به آنجا از غرق شدن در زرق و برق های پوچ رهایی دهند وبه آنان بفهمانند که اگر مادی گری صرف، اساس حیات بود، باید جلوه های مادیپیرامون حرم از همه جا بیشتر می شد.آری، این امکان بود که آن خانه را اززمرد سبز، یاقوت درخشان، لؤلؤ و مرجان و طلای ناب و نقره بنا کنند، امااین ساختمان با توجه به معانی بلند مناسکش، میدان سینه را از تصرف شیطانخالی کرده و کوشش و تلاش آن دشمن خطرناک را برای از بین بردن شخصیت معنویانسان خنثی می کند.قرآن مجید در بسیاری از آیاتش تذکر می دهد که بندگان حقو عاشقان الهی باید به سختی ها و مشقت ها آزمایش شوند، نه به راحتی و خوشیها، چرا که مقامات الهی از سینه عافیت طلبی بیرون نمی آید، واقعیت ها واسرار را از دل سختی ها و تحمل رنج ها بیابید و بس
اگر پایه‏ها و بنیان کعبه، و سنگ‏هایى که در ساختمان آن به کار رفته از زمرّد سبز، و یاقوت سرخ، و داراى نور و روشنایى بود، دل‏ها دیرتر به شک و تردید مى‏رسیدند، و تلاش شیطان بر قلب‏ها کمتر اثر مى‏گذاشت، و وسوسه‏هاى پنهانى او در مردم کارگر نبود. در صورتى که خداوند بندگان خود را با انواع سختى‏ها مى‏آزماید، و با مشکلات زیاد به عبادت مى‏خواند، و به اقسام گرفتارى‏ها مبتلا مى‏سازد، تا کبر و خودپسندى را از دل‏هایشان خارج کند، و به جاى آن فروتنى آورد، و درهاى فضل و رحمتش را به رویشان بگشاید، و وسایل عفو و بخشش را به آسانى در اختیارشان گذارد".

به منظور ایجاد آمادگی روحی و معنوی برای سفر روحانی و نورانی عمره باید در اولین گام با محتوای این عبادت بزرگ و اسرار و حکمت ها وآثار و برکات ماندگار و عمیق آن آشنا شد . همه برنامه‏ها و اعمال دین به ویژه عبادات، هدیه‏اى از طرف خداوند و ره‏آوردى از دیار وحى و ملکوت است. هر عبادتى، ظاهرى دارد که انسان با جسم و قالب خود به آن مى‏رسد و باطن و سرّى دارد که تنها جان‏هاى مشتاق و قلب‏هاى آکنده از محبت خداوند و بریده از غیر او، آن را درمى‏یابند. بهره‏مندى کامل از هر عبادت و رسیدن به عمق و مغز آن، در گرو آگاهى از اسرار آن و تحقّق بخشیدن به آن است. بخش مهم تزکیه نفوس در پرتو آشنایى با اسرار عبادت و دستورهاى دینى حاصل مى‏گردد و در این میان، حج و عمره ویژگى هایى دارند که پى بردن به راز و رمز آنها را دشوار ساخته است. به همین خاطر، تعبّد در این عبادت، بیش از سایر اعمال و برنامه‏هاى دینى است. رسول خداصلى الله علیه و آله هنگام لبیک گفتن به خدا عرض کرد: «لبیک بحجّة حقّاً، تعبّداً و رقّاً؛ خدایا من با بندگى و عبودیت لبیک مى‏گویم و اعمال حج را انجام مى‏دهم.